Auteur Stef van der Ziel

De Toekomst van Groningen

Vorige week zijn de uitkomsten van de Parlementaire Enquête Groningen gepresenteerd. Harde en terechte conclusies. Hier een braindump over acties in het verleden, negatieve ervaringen en hopelijk ook wat positieve ideeën. Lang verhaal, sorry, haha. 

Aardgas

Als geboren Lopster, en als jochie met uitzicht op een NAM-locatie in de verte die ’s nachts de hemel oranje deed gloeien bij het affakkelen van gas, had ik dubbele gevoelens bij die gaswinning. Een zegen ten opzichte van kolen en miljarden voor welvaart in Nederland.  Maar kun je zonder gevolgen de bodem wel leegpompen? En hoeveel van dat geld zien de inwoners zelf eigenlijk? Hoe toekomstvast is het opbranden van gas en geld, is het niet beter om een fonds naar Noors model te bouwen?

Aardbevingen

Later kwamen er aardbevingen. Steeds meer. Je kon op je klompen in de Groninger klei aanvoelen dat er iets mis was. Elke relatie werd echter ontkend en weggehoond. Of op zijn minst gebagatelliseerd. Tot die grotere klap bij Huizinge in 2012. Toen kon men niet anders. 

Scheuren in vertrouwen

Tot grote ergernis werd niet doorgepakt. Er kwamen smoesjes, zoals leveringszekerheid. Er werd verscholen achter het Rijk, dat zich verschool achter de NAM. Dat alle trucs uit de kast haalde om lekker door te kunnen pompen. De scheuren in het vertrouwen bij de Groningers zijn inmiddels groter dan die in hun huizen. 

Actie!!1!

Mijn moeder woont op een mooi terpdorpje, in wat ik gekscherend ‘EarthQuake Ground Zero’ noem. En zij, met vele andere Groningers, werd bedonderd. Ik besloot in actie te komen, op verschillende manieren. Je snapt, dat werd roeien tegen de stroming in, dus kun je tegenwerking verwachten. Nou dat heb ik geweten 😉 

Bevingmeter

Bevingmeter was een app om zelf aardbevingen mee te meten, zodat Groningers samen een ‘big data’ meetnetwerk konden bouwen. Ik financierde het zelf, en Rabobank en Univé hielpen mee. Want het was een coöperatief plan, voor en door Groningers. Een kleine subsidieaanvraag bleek veel politiek gesteggel: ik wist niet dat provinciale subsidieaanvragen zo politiek ingekleurd werden. 

NAM

De Bevingmeter app werd tegengewerkt door de NAM, men vroeg eerst of we geld wilden hebben, om zo onze onafhankelijkheid te ondermijnen (pun intended). Uiteraard was het antwoord nee. Daarna probeerde men de betrouwbaarheid van het meetnetwerk in twijfel te trekken. Doorzichtig handelen, het was ook wel een beetje te verwachten. Ondanks dat leidde Bevingmeter tot meer positieve aandacht voor het gasdossier, gaf Groningers een tool om zelf in actie te komen, en leidde tot een mooi samenwerkingsverband met sensorbedrijven.

NCG en EZ

We lobbyden voor het plaatsen van onafhankelijke sensoren in Groninger panden. Ook daar was tegenwerking, vanuit zowel de NCG en Ministerie EZ. Men wilde niet meten, want dan zou er data zijn waar ze op moesten handelen, tegen het belang van de gasbaten in. Men zou ‘genoeg hebben aan theoretische modellen’ (door de NAM gemaakt). ‘De paar sensoren van TNO zouden voldoende zijn’ (nee, dat was geen fijnmazige big data). Een aangenomen motie om sensoren te gaan plaatsen werd door het ministerie domweg niet uitgevoerd. Het Groninger bedrijf dat deze sensoren maakt verkoopt ze nauwelijks in Groningen maar gelukkig wel internationaal.

Junkies 😉

Ik werd uitgenodigd voor gesprekken met regionale en landelijke politici. Om ze een beetje wakker te schudden 😉 noemde ik ze aan gasbaten verslaafd. Junkies. En junkies kun je niet vertrouwen, die geef je zeker geen geld. De geldkraan vanuit Groningen naar Den Haag moest dus dicht, anders kwam men nooit in actie. Lekker even met gestrekt been erin 😉 Bij één van die gesprekken was René Leegte aanwezig. Het signaal kwam bij hem niet aan. De trein van gas pompen denderde gewoon door. 

Off-grid

Een lekker disruptief voorstel om alle Groninger huizen van het energiegrid af te halen en zelfvoorzienend te maken, zodat Groningers geen energieheffingen meer hoefden te betalen voor hun eigen, groene, opgewekte energie, en dus een overheid die ze tegenwerkte niet meer zouden financieren, stuitte bij de NCG op weerstand: het zou de staatskas te hard raken. ‘Het bevoegd gezag zal ingrijpen!’ Haha, oude socialistische trekjes. 

Leveringszekerheid

Het Nederlandse aardgas had prima kunnen worden vervangen door internationaal gas, aangelengd met stikstof. Na eerst de productie te hebben verhoogd in plaats van verlaagd, stelde Henk Kamp de bouw van een stikstoffabriek keer op keer uit, en hamerde vervolgens op leveringszekerheid. In een gesprek met MinFin Dijsselbloem herhaalde hij dit excuus. Het ging ze niet om leveringszekerheid, het ging om de staatskas. Intussen was het te accepteren risico op overlijden door aardbevingen in Groningen verhoogd ten opzichte van de landelijke norm. Tweederangsburgers. 

Twitter

Ook op Twitter werden we actief met een collectief van mensen. Met veel humor en scherpte werden zowel gestuntel als onfris handelen blootgelegd op Twitter rond tal van dossiers, inclusief de gaswinning en aardbevingen. We namen stelling tegen gesjoemel met publiek geld en vroegen om accountability. We maakten Groningers duidelijk hoe ze in het gasdossier bedonderd werden en hoe incompetent er werd gehandeld. We hebben Groningers wat meer zelfvertrouwen gegeven, activistischer gemaakt, en ook een beetje luchtigheid gegeven, in zo’n somber dossier. Een beetje tegendraads en eigenzinnig zijn, het hoort ook bij Groningen. 

GAS

Ook schreef ik aan een pamflet. Om de boel op scherp te zetten, met wat humor. Er kwam een campagne: GAS, (Ga Anders Stemmen) tijdens de Provinciale Verkiezingen van 2015. De kerntaak van de overheid is veiligheid. Maar deze overheid ondermijnt veiligheid, ten faveure van winstmaximalisatie. Groningers werden bewust in onveiligheid gebracht. Dan stelt de overheid zich tegenover de burger. Dat is geen vertegenwoordiging. Dit past niet in een democratische rechtsstaat. 

Republiek!1

Om de druk (gasdruk) 😉 een beetje verder op te voeren werd opgeroepen tot het uitroepen van de republiek 😉 We claimden de bodemschatten, en wilden de gasbaten terug. Gratis gas voor Groningers. Iedereen zo rijk als een oliesjeik, haha. Den Haag heeft Groningen immers harder nodig dan andersom, zolang er gas wordt gepompt, toch? Mooi dat Johan Remkes een dergelijk idee noemde bij de recente reactie op het rapport: ‘had Groningen dan de Vrije Republiek Groningen uit moeten roepen?’ ‘Ja’ zei iemand. Burgemeester Schuiling grapte ‘ik droom er weleens van’. Mooi.

Onderhandelen

Had Groningen destijds harder kunnen onderhandelen? Ik denk het wel. Te lief geweest. Naïef ook. Het was evident dat Groningen een wingewest was, leeg zou worden gepompt, en met lege handen achter zou worden gelaten. Zo was het al, en dit verandert echt niet zomaar. Daarvoor heb je sterk bestuur nodig, dat voor de Groningers gaat staan, in plaats van hun persoonlijke positie of partijbelang.

Lekker pompen

Natuurlijk ging het om maximaal pompen. Natuurlijk was leveringszekerheid een smoes. Natuurlijk werd er pas na een rekensom besloten om de gaskraan dicht te draaien: versterking zou duurder zijn dan doorpompen. Veiligheid was het excuus, niet het doel. Waarom konden Groningers niet meeprofiteren met de enorme winsten? Dat had altijd gekund, en had het probleem fors kleiner gemaakt. 

Lichtpuntjes

Ook cynisch was dat sommige lichtpuntjes snel gedoofd werden. Naast compensatie en herstel, was er dringend behoefte aan perspectief, omdat Groningen door de ontstane ellende in achterstand en negatief zelfbeeld terecht was gekomen, en sommigen zich gingen wentelen in slachtofferschap. Terwijl je altijd van je eigen kracht uit moet gaan.

Vrolijke campagnes

Het gaat namelijk ook wel goed in Groningen en in onze regio. Op sommige vlakken lopen we voorop, denk bijvoorbeeld aan groene energie en digitalisering. Positieve wilde campagnes die samenwerking aanjoegen werden door een sterke community van ondernemers, bestuurders en actieve Groningers omarmd, dankzij de grassroots insteek. Men snakte naar iets positiefs. En dat was het. 

Institutionalisering

Deze positieve campagnes werden echter binnen no-time de nek omgedraaid door een nogal giftige cocktail van te veel geld, ambtelijk geklungel, politiek, ego’s en aasgieren die geld, status en macht belangrijker vonden dan de intrinsieke motivatie om de Groningers te helpen. Notabene zelfs door mensen die in het Twittercollectief hielpen om dat juist aan te pakken, nogal hypocriet. De Noordelijke samenwerking bleek dusdanig teleurstellend stroperig en slecht, met dusdanig slechte resultaten, dat de community afhaakte. Ik besloot eruit te stappen. Dat werd me niet in dank afgenomen. 

Toueem

Pogingen om het de goede kant op te trekken stuitten op verstrengelde belangen. Tot en met een gedeputeerde die bedreigde. Daarna volgde nog een stalkende laster- en smaadcampagne die pas stopte na melding bij de politie. Mensen zijn echt te ver gegaan. De CdK vroeg me om het project weer over te nemen, en er nieuwe energie in te pompen (ghe) maar ik heb vriendelijk bedankt. 

Publieke opinie

Succes kent vele vaders maar falen is een weeskind. Een gestuurd onderzoekje veegde nog wat stoepjes schoon. Dit zijn precies niet de karaktereigenschappen die Groningen zo hard nodig heeft. Zulke glibberige mensen zijn geestdodend glijmiddel, ze doen aan antireclame. Wel leuk om te doen: ghostwriting met teksten zoals ‘we zijn graag het stopcontact van Nederland, maar niet jullie pinautomaat’. Positieve campagnes zoals ‘Groningen Bedankt’ maakten de landelijke publieke opinie positief over Groningen. Totdat (op zich meer dan terecht) boze Groningers Rutte uitjoelden tijdens een talkshow, toen draaide de publieke opinie in de min. Weg kans. 

Meer campagnes

We leerden de juiste mensen aan te haken en de usual suspects op afstand te houden. Daardoor werkten nieuwe campagnes zoals HupAssen, HupHyperloop en Cyberspace beter. We kunnen in onze regio echt veel krachten losmaken. Als we maar samenwerken, met hetzelfde doel. 

Shell en de provincie

Ook opmerkelijk was dat Shell zich opwierp met plannen voor de toekomst van Groningen. Men stuurde op een deal met de provincie voor een gezamenlijke lobby voor waterstof. De provincie hapte toe, en maakte daarmee haar eigen positie in de onderhandelingen rond de gasschade zwakker. Je slaat immers niet zo hard met de vuist op tafel als je tegelijkertijd een gezamenlijke agenda wil voeren. Was dit werkelijk in het belang van de Groningers? Zorgen die ik hierover deelde, werd niets mee gedaan. Was men wel opgewassen tegen de juristen en strategen van Shell? Ik denk van niet. 

Verstrengeld

De banden tussen Shell, NAM, Min-EZ en politiek waren sowieso te nauw verstrengeld. Het gasgebouw was een old boys network dat tegen het belang van Groningers samenspande en haar zorgplicht niet nakwam. Dit was niet beperkt tot het Haagse. Een Groninger ex-partijvoorzitter die juridisch werk deed bij het Centrum Veilig Wonen van de NAM (wij noemden dit het Centrum Veilig Winnen 😉 beïnvloedde ook rechtstreeks de woordvoering op het gasdossier in de 2e kamer via zijn politieke connecties. Deze verstrengeling, het kon blijkbaar gewoon. Ik vond van niet. 

MinPres en Shell

De Parlementaire Enquête bevestigde wat we vermoedden. Natuurlijk kennen Rutte en van Beurden elkaar goed. Ze bespraken manieren hoe men maximaal gas kon blijven pompen, uit winstbejag voor de staatskas en voor Shell. En natuurlijk bespraken ze hoe het Rijk zich op kon werpen zodat het OM geen persoonlijke vervolging in kon stellen. Want dat was pas het moment dat men echt ingreep: niet voor de veiligheid van Groningers, maar om zelf niet in de problemen te komen. Zo cynisch is het helaas. Zorgen hierover werden genegeerd.

Brengen?

Bij de lancering van het NPG was een Poolse landdag georganiseerd. Een zaal in het provincie(te) ;)huis, vol met oude grijze mannen in te grote pakken, allen azend op die grote pot geld. Als digitale ondernemers waren we de enigen die iets kwamen brengen in plaats van halen: we hoefden geen geld, we wilden onze kennis ter beschikking stellen. Nooit weer iets op dit voorstel gehoord. 

Geld opgebrand

Ook bijzonder was dat in diezelfde vergadering bleek dat een groot deel van de pot al was verdeeld onder de provincie en de gemeenten, zonder dat er een plan onder lag. Het doel van het NPG was structurele economische versterking. Dat doel was overboord gekieperd. Gemeenten ruzieden wie welk deel van het geld zou krijgen, zonder onderliggend plan. Waar ging dit over? 

Geen plannen

De meest frappante uitspraak was van een gedeputeerde: ‘ja het klopt dat een deel van het geld al is verdeeld, ik ga ervan uit dat de gemeenten binnenkort met goede plannen komen.’ Je raadt het al: plannen? Het geld is misbruikt om tekorten in gemeentebegrotingen af te dekken, om ambtenaren aan te nemen, en is rondgestrooid in projecten als kades en dorpshuizen en vage projecten waarvan op voorhand al duidelijk was dat er geen structurele economische versterking zou komen, projecten die zelfs met subsidie concurreerden met startups die eenzelfde plan risicovol op hadden gezet. Auw. Remkes, die op dit dossier is gezet om in te grijpen, noemt het eufemistisch een weeffout. 

74% overhead

Als het zo gaat dan begrijp ik de Haagse houding ook wel een beetje, om geen blanco cheques over te willen maken. Ja we willen dat Groningers riant worden gecompenseerd. Nee, we willen geen 74% overheadkosten. Ja, we willen dat geld voor economische structurele versterking doelmatig wordt uitgegeven. 

Doorzetters

Gelukkig zijn er erg veel doorzetters geweest. GBB en Gasberaad, mensen die juridisch de strijd aan gingen en door bleven gaan. En journalisten die zich in de dossiers vraten. Er waren velen die de noodklokken luidden. Uiteindelijk leidde het tot de Parlementaire Enquête. Waarvan we hopen dat het geen papieren stuk is. Veel Groningers zijn murw. 

Wie maken het verschil?

Van terugkijken kun je leren, maar gaan mensen echt leren van de manier waarop in dit dossier is gehandeld? Mensen met posities die het verschil hadden kunnen maken hebben zich teleurstellend gedragen. Moeten diezelfde mensen en instituten nu ineens wel met plannen komen, en dit met het Groninger belang voorop (in plaats van hun eigen belang) efficiënt uitvoeren? De negatieve ervaringen maken soms moedeloos. 

Waar is dat Deltaplan Groningen?

Maar wat dan. Moeten we het erbij laten zitten? Nee. We moeten vooruitkijken. En als Groningers zelf controle over de toekomst nemen. Wat zijn dan wel de kansen voor Groningen? (En een beetje Drenthe, niet vergeten). Ik mis een beetje dat grote Deltaplan Groningen. Waar is de ambitie? En waar is de energie? Wat mij betreft krijgt Remkes ook doorzettingsmacht in de andere dossiers: compensatie en versteviging. Hij moet dan wel betere plannen op gaan halen. 

Toerisme?

Persoonlijk geloof ik niet in dat toerismeverhaal. Ik heb geen rapport gezien dat nationaal of internationaal heeft geverifieerd hoeveel mensen zitten te wachten op een vakantie in Groningen en hoeveel ze dan gaan besteden, en welke echte structurele economische groei daar over 25 jaren in zit. Als het er wel is, en kritisch onderbouwde goede cijfers toont: chapeau.  

Eiwittransitie?

Dan eiwittransitie. Als eiwitten uit non-dierlijke producten (zoals aardappelen en bieten) rendabeler zijn op schaal, dan is dat een doorbraak waar de wereld echt iets aan heeft. Weet Groningen dan die schaal zelf te produceren? Of gaat het meer om de verwerkende industrie? Oftewel, is dit een tech- of agri-vraagstuk? Hoe schalen we dit wereldwijd op zodat heel Groningen structureel meeprofiteert? En is het voedselvraagstuk niet breder dan alleen eiwit?

Waterstof?

Waterstof is geen energiebron, het is een opslagmiddel, en het is een grondstof. Het rendement is erbarmelijk slecht ten opzichte van rechtstreekse stroom of accu’s, niet echt geschikt voor consumentengebruik zoals in huizen en auto’s. Waterstof is wel goed te transporteren, dus geschikt voor industriële toepassing. Voor elke kilowatt aan stroom die je uit waterstof haalt, moet je er 3x zoveel instoppen. Dat betekent 3x zoveel windmolens (hopelijk alleen op zee) voor dezelfde stroom. Hebben we wel plek voor zoveel molens? En kunnen we die opgewekte stroom dan niet beter rechtstreeks leveren, zonder tussenkomst van waterstof? Is het niet beter op kernenergie in te zetten, als energietoevoer voor waterstof, in plaats van land en zee vol te zetten met windmolens? Als je de energieprovincie van het land wil zijn, dan zet je in op alle energiebronnen en transporttechniek die er is, zonder taboe. 

Coaches?

Er zijn zeker mensen die een knauw hebben gekregen, en het vertrouwen kwijt zijn. Maar krijgen jullie ook jeuk van plannen als dorpshuizen en coaches voor jeugd? Groningers zijn niet zielig, en ze als zielig wegzetten helpt ook niet echt. Een kansrijke jeugd zit vooral in zorgeloosheid, talentontwikkeling en kansen, toch niet in gesubsidieerde softe coaches in buurthuizen? 

Ereschuld

De toekomst van Groningen ligt in eerste plaats in excuses, nederigheid en dienstbaarheid van de overheden en personen die de Groningers in de klei hebben laten trillen (leestip). Wie trekt conclusies? Wie pakt nu wel door?

Doorzettingsmacht

Die toekomst ligt in een doorzettingsmacht die zegt: “over x jaren zijn we uit deze ellende. Ik zal niet iedereen individueel helemaal gelukkig kunnen maken. Ik moet op schaal en in hoog tempo rekening houden met de persoonlijke maat, en dat zal altijd met elkaar wringen. Maar over x jaren zijn we collectief uit deze ellende. Ik doe een beroep op iedereen om met mij samen te werken aan efficiënte en doelmatige compensatie, versteviging en economische structuur. Waar ik merk dat belangen af gaan wijken van mijn doelstelling zal ik ingrijpen.” 

Toekomst

Hoe die toekomst eruitziet? Hopelijk in elk geval met mooie stevige huizen, die 100% autonoom hun eigen energie opwekken, los van centrale systemen. Maak van Groningen het wonen in de toekomst: ruim, vrij, comfortabel, groen. Want na Corona hebben we geleerd dat mensen zo willen wonen. Lekker vrij, in de natuur, en goede bereikbaarheid. Voorzieningen volgen mensen, en niet andersom, we leven niet in de CCCP. 

Wonen 2.0

We nodigen de meest getalenteerde jonge architecten en ingenieurs ter wereld uit om de woningen van de toekomst te ontwerpen. Deze woningen zijn ruimer, bevingbestendig, modulair (dus levensloopbestendig), en volledig energie-zelfvoorzienend. Ze passen bij Groningen, maar dan wel met een moderne uitstraling. Ze zijn een voorbeeld voor de wereld. Als schadeherstel, versterking en verduurzaming van een woning meer kost dan het nu waard is, is het pand total loss en komt er een nieuw pand. Tenzij het beschermd dorpsgezicht of een monument is, die panden worden koste wat kost opgeknapt. Tijdelijke woningen worden permanente huisvesting, voor nieuw talent, dat broodnodig is.

Economie 2.0

Er wordt geopperd om net als in de jaren ’80 meer rijksdiensten naar Groningen te verplaatsen, zodat hier meer banen komen. Groningen kent echter al te veel overheid ten opzichte van bedrijven. Er is economische onbalans. De overhead die geld kost is groter dan de ‘sterke schouder’ die het geld moet verdienen. Die schouder is hier ernstig verzwakt. We kennen geen grote bedrijven die hier geworteld zijn. Als je al meer overheid naar Groningen haalt, dan genereer je minstens 4x zoveel banen in de private sector. We moeten meer exporteren, met grotere bedrijven. Economisch wil je inzetten op:

  • Meer bedrijven van eigen bodem (startups aanjagen, uitbreiding van fonds)
  • Meer bedrijven acquireren (met fiscale voordelen op arbeid, rendement en kapitaal)
  • Bestaande bedrijven opschalen (internationalisering, digitalisering, vergroening)

Innovatie 2.0

Groningen is de proeftuinfase voorbij, het is nu zaak om bedrijven te clusteren per sector, aan te trekken en deze sectoren te moderniseren, en op te schalen, zodat er wordt gewerkt aan wereldoplossingen voor de uitdagingen waar we voor staan. We doen dit met digitalisering en vergroening.

  • Landbouw en agribusiness: circulair gezond voedsel produceren.
  • Biowetenschap: veelal digitale bedrijven die kunnen worden opgeschaald.
  • Chemie: vergroening van chemische processen en export van tech en kennis.
  • Energie: vergroening van energieproductie op schaal (niet uitsluitend waterstof).
  • Digitaal en tech: de snelst groeiende sector met grootste internationale potentie.

Kennis 2.0

Groningen bruist van talent, zowel in uitvoerend werk als in kenniswerk. De kennisinstellingen spelen een cruciale rol in het faciliteren van mensen en bedrijven met goed aansluitend onderwijs. Samen wordt internationaal talent geworven, opgeleid en aan een baan geholpen. Elk jaar bespreken bedrijven en onderwijs welke stip er over 4 jaar op de horizon moet staan. Samen worden onderwijsprogramma’s opgesteld. 

Infra 2.0

Groningen heeft als groene en digitale provincie betere aansluiting nodig met de wereld die we willen helpen aan onze kennis, technologie en groene producten. We willen koppelen met digitale hubs zoals Berlijn, Hamburg, Stockholm, Frankfurt, Keulen, Parijs en Amsterdam. Want we zijn met onze specialiteiten een internationaal toonaangevende provincie.

Digitalisering

Er lijkt in Groningen een blinde vlek te zijn voor digitalisering. Ten eerste is digitalisering de rode draad door alle innovaties in alle sectoren: energietransitie, moderniseren van agricultuur en gezondheidszorg, bijvoorbeeld. De digitale sector zelf is de snelst groeiende van allemaal, goed voor vele duizenden nieuwe banen en bouwde in tien jaar ruwweg een miljard omzet per jaar, uit het niets. Deze sector heeft de grootste kans om sneller te groeien, te exporteren en om internationaal en divers talent (samen met de kennisinstellingen) aan te trekken. Dat is een mooie toekomst.

Imago

Ik draaide het al eens eerder om: Nederland is een van de gelukkigste, slimste, rijkste en meest welvarende landen ter wereld. Groningen hoort daar gewoon bij. Sterker nog, hier heb je bovendien ruimte, schone lucht, natuur, rust, en werken we aan mooie wereldoplossingen. Dat is rijkdom. Dat is welvaart. Mensen zijn hier nog gelukkiger. Het is hier top. We moeten alleen even wat zaken regelen. Die gasschade. En de economie. Inzetten op groei en welvaart, zonder het karakter van de provincie te verpesten. 

Wereldoplossingen

En ja, die toekomst. Ik haal dit uit eerdere campagnes: in Groningen werk je aan jouw toekomst, aan die van Groningen, die van Nederland, en ook een beetje die van de wereld. We werken hier namelijk dankzij slimme digitalisering aan groene energie, gezond voedsel en gezond leven. We lossen hier werelduitdagingen op. 

Jonge mensen

Jonge mensen leven al een beetje in de toekomst. In Groningen lopen we jaren voorop ten opzichte van bijvoorbeeld Den Haag. Dus in de trein van Den Haag naar Groningen, rij je in nog geen 2,5 uur jaren de toekomst in. De trein naar Groningen is een tijdmachine. Kom je ook naar de toekomst? De huidige generatie bestuurders heeft het niet goed gedaan. Het is aan de jongere generaties. Trek jij Groningen de toekomst in? Wat zijn jouw dromen?

Superhelden

Mensen die aan zulke werelduitdagingen werken zijn eigenlijk superhelden. En van superhelden weten we dat ze onoverwinnelijk zijn als ze samenwerken. Of je nu ingenieur wordt, of leert hoe je pompen monteert, je doet dit samen. Kom jij hier onderwijs volgen met al die andere superhelden? Weet jij samen te werken aan de toekomst?